Athro Daniel Williams

Pwy, yn eich barn chi, yw'r ffigurau pwysicaf yn Hanes Du Prydain?

Mae yna lawer. Mae’n amhosib dewis un neu ddau. Fel Athro llenyddiaeth byddwn yn tynnu sylw arbennig at Olaudah Equiano a’i ‘Narrative’ rhyfeddol o 1789. Fel sacsoffonydd, byddwn yn enwi Joe Harriott a Courtney Pine. Fel Cymro, byddwn yn enwi’r athro Betty Campbell y mae ei cherflun newydd gael ei ddadorchuddio yng Nghaerdydd

Sut allwn ni ddysgu o'r gorffennol (gwladychiaeth, hiliaeth) i osgoi problemau o'r fath yn y dyfodol a sicrhau diogelwch i bobl o liw?

Mae athronydd Affro-Americanaidd Cornel West yn defnyddio trosiad y plymiwr sy’n cribo trwy longddrylliad y gorffennol i hawlio'r perlau y gellir eu hachub. Nid yw West o blaid tynnu cyfatebiaethau â'r gorffennol er mwyn deall y sefyllfa bresennol, ond mae'n dadlau bod yn rhaid i ni, serch hynny, gario'r perlau hynny gyda ni - y syniadau hynny sydd â 'hadau bywyd ynddynt' (i ddyfynnu Raymond Williams ). Mae llenyddiaethau Affro-Americanaidd, Du Ewropeaidd, ac ôl-drefedigaethol yn cynnwys cyfoeth o berlau o'r fath os cymerwn yr amser a'r ymroddiad i ddarllen y llenyddiaeth a gadael iddo siarad â ni. Yn wyneb hiliaeth a gwladychiaeth mae’r traddodiadau diwylliannol Du yn ffynhonellau rhyfeddol o obaith.

Pa ran o hanes du yw'r agosaf at eich maes arbenigedd ac a allech chi ei ddisgrifio mewn ychydig eiriau?

Mae fy Black Skin, Blue Books (2012) a Canu Caeth (2010) yn olrhain cysylltiadau Affro-Americaniaid â Chymru. Pwy fyddai wedi meddwl, er enghraifft, i Ralph Ellison ddechrau ysgrifennu ei nofel arloesol Invisible Man (1952) tra’n angori yn Abertawe gyda llynges America yn ystod yr Ail Ryfel Byd? Mae ei stori fer ‘In a Strange Country’ yn adrodd hanes ei gyfnod yng Nghymru. Mae wedi’i gasglu yn Flying Home and Other Stories.

Sut allwn ni, fel cynghreiriaid, atal gweithredoedd o hiliaeth a chefnogi pobl o liw?

Rhaid difa hiliaeth lle bynnag y mae’n codi ei ben. Mae'r cwestiwn hwn yn codi materion sylfaenol i feirniaid diwylliannol y gellir eu mynegi mewn dau gwestiwn. Y cwestiwn cyntaf yw, ‘sut allwn ni amddiffyn gofodau rhyddid?’; yr ail gwestiwn yw, ‘a oes ffyrdd o feddwl nad ydynt yn ormesol?’ Mae llenyddiaeth yr ‘Iwerydd Du’ (fel y’i disgrifiwyd gan Paul Gilroy) yn cynnig adnoddau hanfodol ar gyfer ymgysylltu â’r cwestiynau allweddol hyn. Fel cyngrheiriaid ein dyletswydd yw gwrando ar leisiau pobl o liw y presennol a’r gorffennol.