Yn syml, rhethreg yw’r gelfyddyd o ddwyn perswâd. Mae’n bresennol ym mhob agwedd o’n bywydau (wrth annog darpar bartner i ymuno â chi am bryd o fwyd, wrth ofyn am fenthyg car eich rhieni, wrth argyhoeddi ar blentyn i fynd i’r gwely neu wrth ymgyrchu i aros yn yr Undeb Ewropeaidd neu ei gadael).
Yn ddiweddar, defnyddir rhethreg yn yr ystyr ddifrïol; fodd bynnag nid yw bod amser wedi bod â chysylltiadau negyddol. Yn aml caiff ei rhagflaenu gan dermau megis ‘gwag’ i ddisgrifio atebion sy’n aml yn llyfn ac yn cuddio’r gwir a roddir gan wleidyddion i gwestiynau sy’n ymddengys i fod yn rhai syml.
Mae’n bwysig gwybod bod rhethreg yn llawer mwy nag arddull siarad ac nid yw’n ffenomen negyddol reddfol. Yn nhermau ffurfio astudiaethau rhethreg mae arnom ddyled fawr i athronwyr Groeg yr henfyd.
Caiff datblygu rhethreg yn aml ei olrhain i ddau ffigwr Sisilaidd o’r enw Corax a Tisias. Yn ôl y chwedl, roedd Corax (Groegaidd: Brân) yn llefarydd enwog – bu’n cynrychioli pobl yn ystod dadleuon barnwrol ac roedd ymhlith y rhai cyntaf i ddyfeisio system lle y gellid deall y gelfyddyd o ddwyn perswâd. Gan fod yn ymwybodol o enwogrwydd a ffortiwn Corax (oherwydd câi ei dalu am ei ymdrechion), roedd Tisias yn awyddus i ddysgu sgiliau rhethreg fel y gallai hefyd droi ei law at gynrychiolaeth gyfreithiol. I’r diben hwnnw, cyflwynodd Tisias gynnig i Corax gan ddweud: ‘dysgwch sgiliau rhethreg i mi a thalaf am y cwrs ar ôl i mi ennill fy achos cyntaf’. Cytunodd y ddau ar y telerau hyn. Yn hwyrach, fodd bynnag, cafwyd dadl pan wrthododd Tisias dalu Corax gan ddweud bod addysgu Corax mor ddi-glem ac analluog fod Tisias wedi methu â dysgu dim. Clywyd yr achos gerbron llys Groeg yr henfyd. Bu’n rhaid i Corax a Tisias baratoi eu dadleuon.
Wrth gyflwyno’r achos cyflwynodd Tisias y ddadl ganlynol: ni ddylai fod angen iddo dalu Corax ar gyfer y cwrs am fod yr addysgu mor wael. Pe bai’n methu ag argyhoeddi ar y llys ei fod yn gywir yna dylai ennill yr achos oherwydd byddai ei berfformiad gwael yn dyst o’i ddiffyg sgiliau rhethregol – ac yn dystiolaeth bod Corax yn athro gwael. Pe bai Tisias yn llwyddo i argyhoeddi ar y llys (a dangos y sgiliau rhethreg sydd eu hangen er mwyn argyhoeddi arnynt) yna ei ddadl oedd y byddai’r sgiliau hyn wedi cael eu datblygu er gwaethaf addysgu Corax yn hytrach nag o’i herwydd.
I’r gwrthwyneb, sail dadl Corax oedd pe bai Tisias yn colli, ei anallu ei hun fyddai ar fai a phe bai’n ennill byddai’n dangos bod gwersi Corax wedi bod yn effeithiol. Fel y digwyddodd, cafodd yr achos ei daflu o’r llys ond dengys y chwedl y gall rhethreg fel disgyblaeth gael ei holrhain i’r pwynt yma mewn hanes os nad cyn hynny. Yn ogystal â hyn mae’n dangos y gall rhethreg fel pwnc gael ei rhannu, ei haddysgu, ei hastudio a’i dysgu. Roedd astudio rhethreg yn arfer bod yn rhan o addysg glasurol. Enw’r sylabws oedd y trifiwm ac roedd yn cynnwys gwersi ffurfiol mewn tri phrif faes: gramadeg, rhesymeg a rhethreg.
Er bod addysgu rhethreg fel rhan o addysgu ffurfiol a chyffredin wedi dod i ben erbyn y cyfnod i mi fod yn ddigon hen i fynychu’r ysgol, nid yw hynny’n golygu bod gan y ffenomen lai o gyffredinolrwydd na phwysigrwydd yn ein bywydau heddiw. Gall astudio rhethreg heddiw fod o fwy o bwys nac mewn unrhyw gyfnod arall mewn hanes. Caiff ei gweld ym mhobman. Yn yr oes wybodaeth lle y ceir newyddion 24 awr a chaiff dadleuon eu cwtogi i 140 o nodweddion ar Twitter neu eu cyfleu trwy meme, dealltwriaeth o rethreg yw, mewn ffordd, llythrennedd gwybodaeth. Ni chredaf mai gormodiaith fyddai datgan bod ein democratiaeth yn dibynnu ar lythrennedd o’r fath. Yn ogystal â rhoi’r sgiliau a fydd eu hangen arnoch i ddadadeiladu a gwerthuso dadleuon, mae llythrennedd rhethreg yn eich galluogi i adeiladu eich dadleuon argyhoeddiadol eich hun: a fydd o fudd mawr i chi yn y brifysgol a’r tu hwnt iddi.
