Mae gan y mudiad cydweithredol yng Nghymru hanes hir a nodedig. Mae wedi bod yn weithgar yn ne Cymru ers canol y 19eg ganrif. Am dros ganrif, roedd ganddo wreiddiau dwfn mewn diwylliant lleol a châi ei reoli'n lleol drwy strwythurau democrataidd. Roedd y mudiad hefyd yn gartref i fywyd cymdeithasol a diwylliannol helaeth a bywiog, gan gynnwys ei neuaddau ei hun, ynghyd â llyfrgelloedd, dosbarthiadau addysg, cyhoeddiadau, corau plant a digwyddiadau chwaraeon. Er bod y rhan fwyaf o gydweithfeydd yn gysylltiedig â manwerthwyr, cafodd llawer o fudiadau cydweithredol cynhyrchu eu sefydlu hefyd. Roedd yn ffenomen economaidd a chymdeithasol
Am ganllaw i ddeunydd am y mudiad cydweithredol yng Nghasgliad Maes Glo De Cymru, cysylltwch â'r Archifau.